Prawo karne

Jakie znaczenie ma zmiana przepisów po popełnieniu przestępstwa?

Zgodnie z wyrażoną w art. 1 § 1 Kodeksu karnego zasadą lex retro non agit (prawo nie działa wstecz), odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Dlatego tak ważne jest dokładne określenie czasu popełnienia przestępstwa i stanu prawnego, który w tym czasie obowiązywał.

Określenie czasu popełnienia przestępstwa odgrywa istotną rolę chociażby w zakresie penalizacji danego czynu przestępnego czy też ewentualnego wymiaru kary/ zagrożenia ustawowego (np. w stanie prawnym obowiazującym w momencie popełnienia przestępstwa konkretny czyn zagrożony jest karą, natomiast przed wydaniem wyroku wkutek zmiany przepisów wysokość sankcji karnej za to przestępstwo została zmieniona lub też nawet czyn nie jest już zabroniony pod groźbą kary – a więc nie jest już przestępstwem), jak również pod względem możliwości zastosowania konkretnych instytucji prawnych (np. środków probacyjnych: warunkowego umorzenia postępowania karnego, warunkowego zawieszenia wykonania kary, warunkowego przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności, ale także innych środków – choćby odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego).

Czas popełnienia przestępstwa wpływa na:

  • penalizację danego czynu;
  • wymiar kary;
  • możliwość zastosowania środków probacyjnych: warunkowego umorzenia postępowania karnego, warunkowego zawieszenia wykonywania kary, warunkowego przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności;
  • możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego;
  • możliwość zastosowania instytucji prawnych tj. nadzwyczajne złagodzenie kary, odroczenie kary pozbawienia wolności, przerwa w karze pozbawienia wolności.

Czas popełnienia przestępstwa jest istotny również choćby w przypadku tzw. przestępstw narkotykowych (czyli określonych w Ustawie z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii). Dzieje się tak po pierwsze ze względu na liczne zmiany definicji legalnych zawartych w tej ustawie (np. wielokrotne zmiany w definicji „środków zastępczych” „używania środków zastępczych”, „środków odurzających”, „przywozu”, „wprowadzania do obrotu”, „wytwarzania”) oraz dodawanie nowych (np. definicji nowej substancji psychoaktywnej), po drugie – z uwagi na bardzo częste uzupełnienia załączników do ustawy, (dodawanie do nich kolejnych substancji psychotropowych czy środków odurzających). Niejednokrotnie okazuje się bowiem – a z praktyki wynika, że nie są to sytuacje rzadkie – że postępowanie dotyczy substancji, która w danym okresie nie była zabroniona. W takiej sytuacji nie mamy do czynienia z popełnieniem przestępstwa, zgodnie ze wspomnianą już zasadą, że prawo nie działa wstecz. Do tematu przestępstw narkotykowych na pewno jeszcze powrócę.

Ustawa względniejsza dla sprawcy

Powyższe ma istotne znaczenie, bowiem w przypadku zmiany przepisów, po popełnieniu  przestępstwa, należy stosować ten stan prawny, który jest względniejszy (a więc korzystniejszy) dla osoby,  która dany czyn popełniła (dla sprawcy). Art. 4 Kodeksu karnego, stanowi, że: „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”. Określenie tego, który stan prawny jest w istocie korzystniejszy dla sprawcy przestępstwa, zależne jest od wielu okoliczności i każdorazowo wymaga szczegółowej analizy konkretnego przypadku.  Nie zawsze korzystniejszy będzie ten stan prawny, w którym przepisy przewidują niższą karę za dane przestępstwo. Może bowiem okazać się tak, że w danej sytuacji, mimo że nowa ustawa przewiduje surowszą odpowiedzialność karną, a więc grożąca sprawcy za dany czyn sankcja jest wyższa, właśnie ta ustawa będzie względniejsza dla sprawcy – np. dlatego, że na jej podstawie, w realiach tej konkretnej sprawy możliwe będzie warunkowe zawieszenie tej surowszej kary, a ustawa poprzednia, chociaż łagodniejsza pod względem sankcji, możliwości takiej nie przewidywała. Odnosić się to może także do zastosowania wielu innych instytucji prawnych jak chociażby nadzwyczajnego złagodzenia kary, czy warunkowego umorzenia postępowania i innych.

Podstawowym założeniem jest więc tutaj niepogarszanie sytuacji prawnej sprawcy w przypadku zmiany ustaw karnych. W zdecydowanej większości przypadków oskarżony samodzielnie nie jest w stanie określić tego,  która ustawa jest dla niego względniejsza i wyciągnąć na tej podstawie jak najlepszych z punktu widzenia odpowiedzialności prawno karnej konsekwencji. Konieczna jest przy tym pomoc obrońcy. Adwokat zajmujący się sprawami karnymi wskutek dokonania szczegółowej analizy stanu faktycznego i prawnego powinien dokonać właściwej oceny i przedstawić oskarżonemu możliwości wynikające z obu (lub więcej) stanów prawnych.

Przestępstwa ciągłe i trwałe

Na podstawie art. 6 § 1 Kodeksu karnego „czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany”. Chodzi tu więc o czas działania lub zaniechania sprawcy, a nie o moment, w którym wystąpił – istotny przede wszystkim dla ofiary – skutek owego działania lub zaniechania.
W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z tzw. przestępstwami ciągłymi, czyli realizowanymi w dłuższym okresie, zgodnie z polskim orzecznictwem za moment popełnienia przestępstwa uznaje się moment zakończenia działania lub zaniechania sprawcy (czyli ostatniego ze składających się na to przestępstwo zachowań).

ZADZWOŃ

Jeśli jednak mowa o przestępstwie trwałym (np. nieopłacanie alimentów zasądzonych na dzieci, nielegalne posiadanie broni), należy określić początek i koniec czynu sprawcy. Ma to znaczenie szczególnie w przypadku, jeśli w czasie trwania przestępstwa nastąpiłaby zmiana ustawy – wówczas, jeżeli czyn zaczął być realizowany w czasie obowiązywania dawnej ustawy, a zakończony pod rządami ustawy nowej, uznaje się, że został on popełniony pod rządami ustawy nowej.

ZADZWOŃ

Komentarz do wpisu “Jakie znaczenie ma zmiana przepisów po popełnieniu przestępstwa?

Dodaj komentarz