Podział majątku wspólnego a spółka cywilna

Wraz z zawarciem związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami – co do zasady – powstaje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej .

Oczywiście możliwe są też rozwiązania inne – ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje bowiem możliwość zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy), przez którą małżonkowie lub osoby zamierzające dopiero wstąpić w związek małżeński mogą, powstającą z mocy ustawy wspólność majątkową małżeńską rozszerzyć, ograniczyć lub wprowadzić ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej (najpopularniejsza forma INTERCYZY) albo też wprowadzić rozdzielność majątkową małżeńską z wyrównaniem dorobków.

Możliwe ustroje majątkowe małżeńskie oraz ich specyfika zostaną omówione w osobnym wpisie.

W tym miejscu zaznaczyć jedynie należy, że wraz z zawarciem małżeństwa powstają w nim, co do zasady (a więc w przypadku braku umowy majątkowej małżeńskiej), trzy majątki:

1. Wspólność majątkowa małżeńska

2. Majątek osobisty żony

3. Majątek osobisty męża.

Podział spółki cywilnej przy podziale majątku wspólnego małżonków

W przedmiotowym artykule skupiam się jedynie na problematyce podziału spółki cywilnej, czy też praw majątkowych z niej wynikających, w przypadku podziału majątku wspólnego.

W praktyce zawodowej zdarzały się bowiem sytuacje, w których zgłaszali się do mnie Klienci w sprawach podziału majątku i – po konsultacjach z innymi adwokatami/radcami prawnymi lub też po zaczerpnięciu informacji z internetu lub nawet z samej ustawy Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy – w  swoich planach podziałowych nie uwzględniali majątku spółki cywilnej. Informacje bowiem jakie pozyskiwali prowadziły do wniosku, że spółki cywilnej dzielić nie można, jako że z mocy art. 33 pkt 3 KRiO należy ona do majątku osobistego.

Zgodnie bowiem z treścią wskazanego wyżej przepisu do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; – a zatem do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające z prowadzonej spółki cywilnej.

Czy spółka cywilna nie podlega podziałowi przy podziale majątku wspólnego małżonków? Czy małżonek nieprowadzący spółki cywilnej może liczyć na uwzględnienie majątku spółki przy podziale majątku?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest skomplikowana i zależy od wielu zmiennych, w skrócie jednak należy wskazać, że samej spółki cywilnej przy podziale majątku dzielić nie można. Możliwe są jednak inne rozwiązania prowadzące do uzyskania efektu takiego, jakby majątek spółki (a właściwie przysługującego w niej udziału małżonka będącego jej wspólnikiem) podlegał podziałowi przy podziale majątku dorobkowego małżonków.

Gdy spółka powstała w trakcie trwania majątkowej wspólności małżeńskiej lub gdy w trakcie małżeństwa wspólnik wniósł wkład z majątku wspólnego małżonków, przyjmuje się, że wydatkowanie z majątku wspólnego środków na nabycie praw wynikających z umowy spółki, przypisanych do majątku osobistego, podlegać będzie rozliczeniom w trybie art. 45 k.r.o. stosowanego w drodze analogii.

Dodać należy, że zawarcie umowy spółki przez osobę pozostającą w małżeńskim ustroju wspólności ustawowej nie wymaga zgody współmałżonka, ale wniesienie wkładu do spółki wchodzi w zakres zastosowania art. 37 § 1 pkt 1–3 k.r.o. i niezbędna jest zgoda drugiego małżonka.

W skład majątku wspólnego wchodzi zatem również wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu wniesionego przez małżonka do spółki cywilnej, z majątku wspólnego małżonków. Obejmuje ona uprawnienia korporacyjno-obligacyjne małżonka-wspólnika.

Jak zatem rozliczyć majątek spółki?

W przypadku wniesienia do spółki wkładu z majątku wspólnego wartość wierzytelności stanowi wartość praw spółkowych, które zawarte są w majątku osobistym małżonka, który zawarł umowę (art. 33 pkt 3 k.r.o.). Przy ustalaniu wartości praw spółkowych, o których mowa w art. 33 pkt 3 k.r.o., należy przyjąć zasadę, że jest ona oceniana na chwilę dokonania podziału. Skoro małżonek wspólnika w ustroju ustawowym ponosi ryzyko związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez małżonka, który zawarł umowę spółki, to powinien także w jak najszerszym zakresie odnosić korzyści z prowadzonej działalności gospodarczej. W sytuacji, gdy przedmiotem nakładu z majątku wspólnego były środki na uiszczenie wkładu “założycielskiego” w spółce cywilnej, a także późniejszych wkładów wniesionych przez wspólnika – małżonka na nabycie określonych przedmiotów do majątku spółki cywilnej, ustalenie wartości tego nakładu z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika, obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej uzyskane w zamian za wniesienie wkładów, winno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi – wspólnikowi spółki, gdyby wystąpił z niej w momencie ustalenia wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania (…).

Zwrócić w tym zakresie trzeba uwagę, iż początkowo optowano za zwrotem połowy wartości środków (w kwocie nominalnej lub też stosownie zwaloryzowanej na dzień orzekania), które zostały wniesione tytułem wkładu z majątku wspólnego, chyba że Sąd ustaliłby inne udziały małżonków w majątku dorobkowym (tak. m.in. w uchwale SN z 15 września 2004 r., III CZP 46/04, OSNC 2005/9/152, Prok.i Pr.-wkł. 2005/3/33, Biul.SN 2004/9/6, Wokanda 2004/11/6, M.Prawn. 2005/23/1192).

Brak urealnienia wartości nakładów/wartość fikcyjne ustalonego udziału

(…) Podkreślić jednak należy, iż tego typu rozliczenie nakładów nie zostało ugruntowane i podzielone w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego, w których wskazywano na wady tej metody, w tym m.in. brak urealnienia wartości nakładów poniesionych z majątku wspólnego do wartości czy to udziałów wspólnika (współmałżonka) w spółce cywilnej, czy też do wartości majątku spółki cywilnej nabytego za wkłady wspólnika pokryte z majątku wspólnego małżonków.

Niewątpliwym przy tym jest, że w wyniku wniesienia wkładu do spółki z majątku wspólnego małżonek wspólnik otrzymuje uprawnienia spółkowe, które wejdą do jego majątku odrębnego. W majątku tym następuje więc przysporzenie majątkowe z uszczerbkiem dla majątku dorobkowego małżonków, zachodzi bowiem związek między przysporzeniem w jednym majątku a uszczerbkiem w drugim.

Z kolei (…) w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2010 r., III CSK 274/09, Lex, Sąd Najwyższy stwierdził, że ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika – obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi – wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że do majątku wspólnego wchodzi jedynie wierzytelność z tytułu nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika – obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów. Ponadto zaś majątek wspólny zasilają wierzytelności przypadające wspólnikom w toku działalności spółki. Jednocześnie Sąd ten w powyższym orzeczeniu wskazywał też, że istotą ustroju wspólności ustawowej jest włączenie do majątku wspólnego małżonków dochodów, jakie każde z nich osiągnęło w czasie trwania wspólności majątkowej m.in. z majątku odrębnego. Wyłączenie z tego majątku składnika, którego podstawy ekonomiczne powstały w czasie trwania wspólności tylko dlatego, że zgodnie z przepisami jego wymagalność uzależniona była od czynności podjętych już po ustaniu wspólności, powodowałoby nieuzasadnione umniejszenie majątku wspólnego z korzyścią dla majątku odrębnego  (Wyrok SA we Wrocławiu z 19.04.2013 r., I ACa 359/13).

Z inną sytuacją mamy do czynienia, gdy spółka cywilna powstała jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. O tym jednak w odrębnym wpisie.

Umowny podział majątku

Pamiętać należy także, że powyższe uwagi zyskują na znaczeniu w trakcie sporu sądowego. Podział majątku możliwy jest także po rozwodzie lub jeszcze w trakcie trwania związku małżeńskiego po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, poprzez umowę stron. W tej sytuacji istotne mogą dla stron być także argumenty pozaprawne.

Podział majątku a udział małżonka w spółce osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo – akcyjnej)

Analogiczne zasady winny być stosowane w przypadku, gdy jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki osobowej – spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej. Istotna jest wówczas wartość udziału jaki przysługiwałby wspólnikowi małżonkowi w przypadku jego wystąpienia ze spółki w chwili rozwodu.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, potrzebujesz wsparcia w sprawie rozwodowej czy dotyczącej podziału majątku – zapraszam do kontaktu.