Rozwód w polskim prawie – krok po kroku

Czym jest rozwód i jakie są jego określone prawem konsekwencje? Kiedy sąd może orzec rozwód, a w jakich sytuacjach nie będzie to możliwe? Przed podjęciem decyzji o złożeniu pozwu rozwodowego warto zapoznać się z regulacjami przewidzianymi w polskim prawie. Sprawdź, jak przebiega rozwód krok po kroku.

Rozwód – co to jest?

W świetle obowiązującego w Polsce prawa rozwód jest jedną z przewidzianych przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyczyn ustania małżeństwa. Kodeks wprost reguluje jedynie skutki ustania małżeństwa przez rozwód i uznanie jednego z małżonków za zmarłego. Małżeństwo może ustać również przez jego unieważnienie oraz przez śmierć małżonka. Katalog przyczyn ustania małżeństwa jest katalogiem zamkniętym.

Kiedy sąd może orzec rozwód? Tylko wówczas, gdy między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Jest to obligatoryjny warunek orzeczenia rozwodu, który nie podlega uzgodnieniu przez strony w procesie rozwodowym. Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego powinien obejmować – co do zasady – wszystkie więzi łączące małżonków:

• duchowe,
• fizyczne i
• gospodarcze.

Rozkład, o którym mowa, jest przy tym procesem rozciągniętym w czasie, a nie zdarzeniem jednorazowym. Co istotne, naruszenie jednego lub nawet kilku z obowiązków małżeńskich (np. niewierność, nieprzyczynianie się do utrzymywania rodziny) nie przesądza jeszcze o zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego. Niezbędne jest bowiem wygaśnięcie wszystkich trzech podstawowych więzi, za pomocą których realizowane są funkcje związku małżeńskiego. Jeśli np. pomiędzy małżonkami wygasło uczucie albo brak więzi fizycznych, a mimo to decydują się na utrzymanie więzi ekonomicznych, pozostając w przyjacielskich relacjach, troszcząc się o siebie i wspólnie wychowując potomstwo, to nie można uznać, że doszło do zupełnego rozkładu pożycia.

W praktyce zdarza się, że małżonkowie, chcąc uzyskać rozwód, bagatelizują istniejące pomiędzy nimi więzi, wskazując np., że niedawne współżycie wynikało jedynie z atrakcyjności fizycznej partnera bądź nadużycia alkoholu. Taka sytuacja wymaga oceny sądu, czy rzeczywiście więzy fizyczne pomiędzy stronami nie istnieją, czy też umniejszanie znaczenia kontaktu fizycznego jest niewiarygodne.

Przyjrzyjmy się teraz drugiemu elementowi prawnej definicji rozkładu pożycia – czyli trwałości. Jest to cecha, która odróżnia rozwód od separacji. Rozkład pożycia małżeńskiego jest trwały, jeśli na podstawie okoliczności danej sprawy można przyjąć – a wskazuje na to doświadczenie życiowe – że powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. W przypadku separacji nie trzeba udowadniać trwałości rozkładu pożycia.

W przepisach prawnych brakuje konkretnych i uniwersalnych wskazówek, jaki czas powinien upłynąć od momentu zupełnego rozkładu pożycia związku małżeńskiego, aby można było uznać go za trwały. Wymaga to każdorazowo odniesienia się do stanu faktycznego sprawy i oceny, czy w świetle doświadczenia życiowego prawdopodobne jest, że małżonkowie odbudują więzi rodzinne.

Co istotne, upływ dłuższego czasu nie zawsze stanowi konieczny warunek uznania rozkładu pożycia małżeńskiego za trwały (orz. SN z 13 stycznia 1953 r., OSN 1954, nr 1, poz. 9). W sytuacjach wyjątkowych wniosek, że rozkład pożycia stał się trwały, może okazać się uzasadniony już wkrótce po nastąpieniu rozkładu pożycia. Zależy to od przyczyn rozkładu lub wyjątkowej okoliczności, gdy np. małżonkowie w ogóle nie podjęli pożycia po zawarciu małżeństwa albo niebawem po zawarciu małżeństwa ujawnił się fakt pozostawania przez jedno z małżonków w intymnych stosunkach z osobą trzecią.

Kiedy nie dostaniesz rozwodu?

Czasem mamy do czynienia z sytuacją, w której – mimo spełnienia dwóch omówionych wyżej przesłanek, czyli mimo że pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia – sąd nie orzeknie rozwodu. Stanie się tak wówczas, gdy sąd uzna, że wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Dobro wspólnych małoletnich dzieci jest dla sądu absolutnym priorytetem. Często jednak rozwód ma pozytywny wpływ na dobro dzieci, a co najmniej sąd dokonujący oceny uznaje, że rozwód nie będzie miał bardziej negatywnego wpływu na dzieci, niż wspólne życie małżonków w sytuacji, w jakiej się znaleźli. Każdy przypadek musi być rozpatrywany indywidualnie.

Kiedy natomiast orzeczenie rozwodu będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego? Z reguły są to sytuacje, w których niewinny bądź znacznie mniej winny rozkładu pożycia małżonek zostałby pozbawiony na skutek rozwodu środków do życia (np. prawa do zamieszkiwania nieruchomości stanowiącej majątek osobisty drugiego z małżonków) albo gdy jedna z osób żąda rozwodu z błahych powodów, co wywołuje silne poczucie krzywdy u współmałżonka.

Trzecia sytuacja, kiedy sąd nie orzeknie rozwodu, to jego żądanie przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, gdy drugie z małżonków nie godzi się na rozwód i takie stanowisko nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W tym wypadku motywy, jakimi kieruje się małżonek odmawiający zgody na rozwód, nie mają większego znaczenia. Mogą to być względy religijne, moralne, poczucie krzywdy, uczucie miłości żywione wobec małżonka winnego rozkładu pożycia, a nawet motywy majątkowe, gdyż nie można uznać, aby małżonek, który nie dopuścił się żadnych negatywnych zachowań i okazywał lojalność i miłość partnerowi, był zmuszony – na podstawie jednostronnego oświadczenia małżonka winnego – do rezygnacji z korzystania z dóbr materialnych tego małżonka, a nawet z ewentualnego dziedziczenia po nim.

Motywy, jakimi kieruje się małżonek odmawiający zgody na orzeczenie rozwodu, stają się istotne dopiero wówczas, gdy można je zakwalifikować jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia np. kiedy małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia żąda rozwodu, ponieważ jest ciężko chory, a rozwód umożliwi mu uzyskanie specjalistycznej opieki. Jeśli druga strona nie zgodzi się na orzeczenie rozwodu, sąd może uznać, że ta niezgoda jest sprzeczna właśnie z zasadami współżycia społecznego i mimo to orzec rozwód.

Za porozumieniem stron czy z winy małżonka?

Polskie prawo wyróżnia dwa rodzaje rozwodów: z orzeczeniem winy i bez orzeczenia o winie. Zasadą jest rozwód z orzeczeniem o winie, jest to jednak zazwyczaj dłuższa droga, a postępowanie dowodowe jest zwykle bardziej stresujące. Druga forma – bez orzeczenia winy – jest dostępna jedynie na zgodny wniosek obojga małżonków. Szczegółowo omówię kwestię rozwodów z orzeczeniem o winie i bez, a także konsekwencje każdej z tej form dla małżonków, w kolejnych artykułach.

Potrzebujesz porady lub konsultacji z prawnikiem w sprawie rozwodu? Skontaktuj się ze mną