Pisałem już na blogu ogólnie o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, przesłankach i konsekwencjach (cały artykuł znajduje się tutaj), a także o możliwości zastosowania tego środka probacyjnego w postępowaniu dotyczącym przestępstw związanych z jazdą pod wpływem alkoholu.

Warunkowe umorzenie postępowania zaliczane jest do tzw. środków probacyjnych, czyli środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. Zalicza się do nich również warunkowe zawieszenie wykonania kary oraz warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary pozbawienia wolności. Środki te mogą być stosowane przy zaistnieniu ustawowych przesłanek i mają na celu umożliwienie sprawcy przestępstwa poprawy, bez konieczności odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach izolacji więziennej (w przypadku warunkowego umorzenia postępowania oraz warunkowego zawieszenia wykonania kary – przy czym w tym pierwszym przypadku nawet bez skazania), lub też w celu niewykonywania całości tej kary w zakładzie karnym (tak w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania reszty kary pozbawienia wolności).

W niniejszym artykule skupię się na drugim ze wskazywanych środków probacyjnych – warunkowym zawieszeniu orzeczonej kary pozbawienia wolności, w kolejnym omówię instytucję warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary – przesłanki

Instytucja warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności uregulowana jest w art. 69 i następnych Kodeksu karnego. Zgodnie z paragrafem pierwszym tego art.: “Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa”.

Cytowany przepis ustanawia trzy przesłanki, które muszą zaistnieć łącznie, by zastosowanie warunkowego zawieszenia wykonania kary było możliwe:

wymiar kary orzeczonej nie może przekraczać roku;
sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie może być skazany na karę pozbawienia wolności w innej sprawie;
zastosowanie warunkowego zawieszenia postępowania jest wystarczające dla osiągnięcia wobec tego sprawcy celów kary, w szczególności zaś dla zapobieżenia popełniania przez sprawcę przestępstw w przyszłości.

Dwie pierwsze przesłanki mają charakter formalny, trzecia materialny i dotyczy pozytywnej prognozy kryminologicznej wobec sprawcy (jest ona warunkiem zastosowania każdego z trzech wymienionych środków probacyjnych).

Aby więc zaistniała możliwość warunkowego zawieszenia wymierzonej kary, ta nie może przekraczać roku pozbawienia wolności. Powyższe ograniczenie nie dotyczy sytuacji wskazanych w art. 60 § 3 i 4 k.k. Zgodnie z art. 60 § 3 kk możliwe jest zastosowanie warunkowego zawieszenia kary w stosunku do tzw. “małego świadka koronnego”, tj. do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, w przypadku gdy sprawca ten ujawni wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Natomiast na podstawie art. 60 § 4 możliwość zastosowania tej instytucji została przewidziana na wniosek prokuratora w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności – w tych dwóch przypadkach możliwe jest zawieszenie nawet wymierzonej do lat 5 kary pozbawienia wolności.

W stosunku do przestępstw popełnionych przed lipcem 2015 r., w określonych przypadkach (stosowania w postępowaniu ustawy sprzed nowelizacji z 20.02.2015 r., zmieniającej ustawę Kodeks karny z dniem 1.07.2015 r., jako ustawy względniejszej dla sprawcy) istnieje możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary w przypadku orzeczenia kary nieprzekraczającej 2 lat pozbawienia wolności. O stosowaniu ustawy względniejszej z pewnością jeszcze napiszę na blogu, temat jest niezwykle interesujący, acz skomplikowany w praktyce.

Warunek, by sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności za inne przestępstwo, dotyczy zarówno skazania na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, jak również na karę pozbawienia wolności orzeczoną w zawieszeniu. Ustawa nie różnicuje w tym przypadku tych sytuacji. Co istotne, warunek ten jest spełniony w przypadku gdy sprawca skazany jest co prawda na karę pozbawienia wolności, lecz wyrok skazujący nie jest prawomocny. Tylko prawomocne skazanie uniemożliwia zastosowania tego środka probacyjnego.

Dodatkowo, na co wskazuje przepis art. 69 § 1 k.k.: sprawca nie może być skazany na karę pozbawienia wolności w czasie popełnienia przestępstwa. Oznacza to, że orzeczenie wobec niego kary pozbawienia wolności za inne przestępstwo już po popełnieniu przestępstwa, o które sprawa się toczy, nie uniemożliwia zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary.

To, czy zastosowanie warunkowego zawieszenia wykonania kary będzie wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów, które kara ma realizować, a w szczególności celu w postaci prewencji indywidualnej, poprawy jurydycznej, oceniane ma być przez sąd wyrokujący w sprawie. Kryteria dokonywania oceny pozytywnej prognozy kryminologicznej wskazane zostały w art. 69 § 2. I tak wskazano, że stosując warunkowe zawieszenie wykonania kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Okoliczności te mają być brane pod uwagę kompleksowo. Jeśli brak dowodów dostatecznie uzasadniających powyższe, oskarżony bądź jego obrońca powinni uzupełnić materiał dowodowy tak, by skłonić sąd do zastosowania omawianej instytucji. Wszystkie okoliczności świadczące o tym, że ogólna postawa życiowa oskarżonego jest poprawna, są istotne. Znaczenia ma to, jaki stosunek do ogólnie przyjmowanych przez społeczeństwo wartości wyraża oskarżony, jaki jest jego stosunek do obowiązków, jaką jest on osobą. Istotny jest również jego stosunek do popełnionego przestępstwa, a także zachowanie po jego popełnieniu. Na podstawie tych okoliczności sąd musi dojść do przekonania, że w tym konkretnym przypadku nie ma konieczności stosowania wobec sprawcy izolacji więziennej, a wystarczające będzie warunkowe zawieszenie wykonania kary. Bez takiego przekonania sąd nie może orzec kary z warunkowym zawieszeniem.

Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. [przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, w sytuacji wcześniejszego prawomocnego skazania już za takie przestępstwo lub za któreś z przestępstw z art. 173 k.k. (katastrofa w ruchu lądowym), art. 174 k.k. (sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, art. 177 k.k. (spowodowanie wypadku w komunikacji) lub art. 355 § 2 k.k. (spowodowanie przez żołnierza wypadku w komunikacji, którego następstwem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby) popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścili się prowadzenia pojazdu mechanicznego w takim nagannym stanie w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego za przestępstwo] – sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach (art. 69 § 4 k.k.). O wymiarze kary za ww. przestępstwa pisałem już na blogu.

Szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa powyżej, to taki, który zawiera w sobie okoliczności inne niż typowe, które powinny zostać uwzględnione przez sąd i skłonić go do orzeczenia warunkowego zawieszenia wykonania kary, mimo że ustawa co do zasady wyklucza zastosowanie tej instytucji co do wskazanej powyżej kategorii przestępstw. Przekonanie sądu, że taki przypadek w konkretnej sytuacji zaistniał, nigdy nie będzie łatwe.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary – w praktyce

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec wobec sprawcy grzywnę, nawet gdy jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe, a także nałożyć na sprawcę przynajmniej jeden ze wskazanych w art. 72 k.k. obowiązków, chyba że orzeka wobec niego równocześnie środek karny. W tej sytuacji sąd jedynie może nałożyć na sprawcę jeden lub kilka wymienionych w art. 72 k.k. obowiązków, jednak ich nałożenie, wobec orzeczenia środka karnego, nie jest już obowiązkowe.

Obowiązku nałożenia na sprawcę przynajmniej jednego obowiązku spośród wymienionych w art. 72 k.k. nie wyłącza nałożenie na sprawcę środka kompensacyjnego. Możliwe jest nałożenie na sprawcę świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 k.k. albo zobowiązanie go do naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części.

Nie wchodząc już w tym miejscu w szczegóły dotyczące poszczególnych obowiązków, wskazuję jedynie informacyjnie, że możliwe jest nałożenie przez sąd następujących obowiązków: 1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, 2) przeproszenia pokrzywdzonego, 3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, 4) wykonywania pracy zarobkowej, odbywania nauki lub przygotowania się do zawodu, 5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, 6) poddania się terapii uzależnień, 7) poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, 8) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, 9) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, 10) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, 11) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, 12) innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

Skazanego w okresie próby sąd może oddać pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dozór najczęściej przybiera formę dozoru kuratora. Dozór musi zostać orzeczony przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 § 2 k.k. (recydywa szczególna wielokrotna), a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.

Zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, podobnie jak pozostałych środków probacyjnych, następuje na okres próby. W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary wynosi on od 1 roku do 3 lat; w wypadku zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat; w przypadku natomiast sprawców, wobec których zawieszenie wykonania kary następuje na podstawie art. 60 § 3 lub 4 k.k. okres próby może wynieść nawet 10 lat. Okres ten biegnie od uprawomocnienia się wyroku.

W przypadku gdy skazany w okresie próby popełni kolejne przestępstwo, sąd może – a w niektórych przypadkach musi – zarządzić wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. Sąd może też zarządzić wykonanie warunkowo zawieszonej kary, w przypadku gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny lub uchyla się od uiszczenia grzywny, dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku. O zarządzeniu wykonania warunkowo zawieszonej kary napiszę w kolejnym artykule.

W przypadku jednak pomyślnego przebiegu okresu próby, po upływie 6-miesięcznego okresu od jego zakończenia, co do zasady, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

Inaczej jest w przypadku, gdy skazany nie uiści orzeczonej w wyroku skazującym grzywny do momentu upływu okresu próby, nie wykona nałożonego na niego środka kompensacyjnego lub innego środka karnego. Zatarcie skazania nie może bowiem nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonalności wymienionych.

W przypadku natomiast popełnienia nowego przestępstwa po rozpoczęciu okresu wymaganego do zatarcia skazania, a przed jego zakończeniem, wszystkie skazania mogą ulec zatarciu jedynie jednocześnie.

W wielu przypadkach, w szczególności w sytuacji, gdy niemożliwym może okazać się warunkowe umorzenie postępowania karnego, warto postarać się o warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności.

Na marginesie jedynie w tym miejscu dodam, że możliwe jest warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności również w przypadku odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności lub przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, w sytuacji gdy odroczenie/przerwa trwa przez okres co najmniej roku. Na temat odroczenia kary pozbawienia wolności pisałem już w jednym z artykułów.